Tác phẩm “Để gió cuốn đi – Tình yêu, Chiến tranh, Sáng tác Ca khúc và Tôn giáo trong Âm nhạc của Trịnh Công Sơn và Bob Dylan” (tên gốc là “Trịnh Công Sơn & Bob Dylan – Essays on Love, War, Songwriting and Religion) của GS John Schafer được xuất bản tại Mỹ vào năm 2023, là tác phẩm chuyên luận mới nhất, đầy đủ nhất, so sánh dầy dặn và bao quát nhất về 2 ca/nhạc sĩ tài hoa Việt - Mỹ cách nhau nửa vòng trái đất.
Cuốn sách với khoảng 650 trang in trong nguyên tác tiếng Anh, mang đến một sự phong phú vượt trội về mặt tư liệu, độ sâu sắc trong khảo cứu, phong cách tường thuật trong sáng, gần gũi, tinh tế, nhằm giúp người đọc không chỉ hiểu thêm về hai tượng đài âm nhạc mà còn là đời sống chính trị, văn hoá, xã hội và tôn giáo của cả hai nền văn hóa.
Về phương pháp nghiên cứu, Schafer đặt trọng tâm vào việc phân tích ca từ, đưa chúng trở về trong bối cảnh lịch sử - văn hoá mà chúng được viết ra. Ông nhấn mạnh rằng các ca khúc của Trịnh và Dylan đều chứa đựng tính chất “mở” trong ngữ nghĩa, cho phép người nghe diễn giải theo nhiều cách khác nhau. Theo ông, đấy có thể là nguyên do khiến các tác phẩm của họ tiếp tục lan toả ảnh hưởng và được nhiều thế hệ khác nhau hào hứng tiếp nhận.
Về mặt cấu trúc, sách được phân thành ba (3) Phần chính: “Chiến tranh & Tình yêu” (9 Chương), “Những Truyền thống Văn chương và Âm nhạc” (12 Chương), và “Hai Truyền thống Tôn giáo khác nhau” (9 Chương).
Phần I “Chiến tranh & Tình yêu” tập trung vào các chủ đề về tinh thần phản chiến, cũng như những trải nghiệm tình yêu được thể hiện qua các ca khúc của Trịnh Công Sơn và Bob Dylan. Phần này đặc biệt nhấn mạnh vai trò khác biệt nhưng lại tương tự nhau của Trịnh và Dylan trong bối cảnh xã hội – chính trị của hai quốc gia Việt - Mỹ trong chiến tranh.
Ở Phần II “Những Truyền thống Văn chương và Âm nhạc,” Schafer đi tìm nền tảng cội nguồn văn chương và âm nhạc đã định hình nên tác phẩm của Trịnh và Dylan, đồng thời chỉ ra cách mà hai nghệ sĩ này đã phản ứng, phát triển, hay đối nghịch với những truyền thống nọ.
Phần III, khi bàn về “Hai Truyền thống Tôn giáo khác nhau”, Schafer đã dành số trang đáng kể (gần 200 trang) để chỉ ra sự khác biệt giữa hai truyền thống tôn giáo: Phật giáo của Trịnh Công Sơn và Cơ Đốc giáo (Do Thái – Cơ Đốc) của Bob Dylan. Tác giả đã dụng công phục dựng bối cảnh tôn giáo của họ.
Chuyên khảo của Schafer về bản chất là liên ngành, so sánh - đối chiếu dựa trên nền tảng liên văn bản, mở rộng đáng kể để bao quát nhiều bình diện khác nhau (như chính trị, xã hội, tôn giáo) của hai đất nước Việt - Mỹ. Đọc Schafer, ta không khỏi có chút ghen tị, bởi lẽ ông không chịu hạn chế, hay không tự hạn chế, bởi những điều kiện chật hẹp về tư liệu, lý thuyết, góc nhìn và kiến văn. Cho đến nay, ở Việt Nam chưa có một nghiên cứu nào về Trịnh Công Sơn sâu và rộng như của Schafer.
Tuy vậy, thế không có nghĩa là Schafer đã thay ta nói được hết cả về Trịnh, về văn chương, hay tôn giáo Việt. Ta trân trọng chuyên khảo của Schafer như một công trình khơi gợi, và hiểu rằng những mạng liên văn bản vẫn đang rộng mở, mời gọi ta nỗ lực hơn nhằm khám phá và hiểu thêm về Trịnh (trong tương quan với những nghệ sĩ thế giới khác, như Bob Dylan).
Ghi chú: Bài viết được chắt lọc thông tin từ bài giới thiệu: “Lại ngẫm đến ta - Nhân đọc Trịnh Công Sơn & Bob Dylan (2023) của John Schafer” của Nguyễn Nam.
