Jared Diamond và câu chuyện về những quốc gia bước qua khủng hoảng

Biến động – nằm trong bộ 5 cuốn sách cực kỳ nổi tiếng của Jared Diamond. Có lẽ không cần giới thiệu quá nhiều về tác giả này cùng những công trình nghiên cứu của ông nữa. Mình đã đọc qua 4 cuốn sách của ông và trở thành fan của lượng kiến thức khổng lồ đi cùng với khả năng lập luận tự phản biện trong những tác phẩm này, nhưng công bằng mà nói, Biến động không thật sự ấn tượng bằng các cuốn mà mình đã đọc của ông mặc dù vẫn mang nhiều giá trị kiến thức.

Sơ qua một chút thì hơn một nửa cuốn sách là nói về những biến cố và cách mà các quốc gia vượt qua chúng trong quá khứ bao gồm biến cố đến từ bên ngoài, biến cố phát xuất từ bên trong và biến cố tích lũy trong thời gian dài. 7 quốc gia được đề cập là Phần Lan, Nhật Bản, Chile, Indonesia, Đức, Úc và Mỹ được nghiên cứu qua 12 yếu tố và là những nơi tác giả có sự gắn bó, thấu hiểu trong thời gian dài (trừ Nhật). Sau khi nhìn về quá khứ, Jared mở ra cho chúng ta cánh cửa để nghiên cứu về tương lai với những biến cố “có vẻ đang diễn ra” cùng với những phương hướng đối mặt thông qua các bài học lịch sử.

Đầu tiên, không thể phũ nhận rằng mình chưa thấy cuốn sách nào của Jared Diamond hời hợt cả. Đây thật sự là một cuốn sách mang hàm lượng kiến thức về lịch sử văn hóa khổng lồ về 7 quốc gia. Nếu dừng lại ở khối lượng thông tin thôi thì đó không phải là điểm khác biệt của tác giả, mà là khả năng hệ thống kho thông tin ấy lại và biến cuốn sách này thành một cuốn sách so sánh và bàn luận về cả 7 quốc gia. Một điểm đáng chú ý là khi đọc câu chuyện của Phần Lan và Indonesia, mình cảm thấy có rất nhiều nét tương đồng với Việt Nam ở những giai đoạn khác nhau. Những phân đoạn này gây tò mò và tạo cảm hứng cho mình để nghiên cứu thêm về đất nước chúng ta.

"Những kẻ chỉ nghiên cứu từng Quốc gia sẽ có kết cục là không hiểu bất kỳ quốc gia nào cả"

Tuy nhiên, đến một lúc nào đó, mình cũng phải kiếm cái để “chê” sách của bác một chút chứ nhỉ. Mình cảm thấy chưa thuyết phục lắm với khá nhiều thông tin mang tính khảo sát “những người bạn thân” của tác giả. Chúng ta đều biết góc nhìn của một người, thậm chí một nhóm người không thể đại diện cho số đông hay một dân tộc, ở đây lại là những người bạn thân thường có nhân sinh quan giống với tác giả, khiến những lập luận này mang tính chủ quan khá cao. Thứ hai là sự lạc quan của tác giả dành cho các bộ luật có phần hơi quá khi xét đến khoảng cách giữa việc luật hóa và hiện thực hóa một vấn đề nào đó là cực kỳ xa xăm. Jared đánh giá những sự thay đổi tích cực thông qua các bộ luật được ban hành để xác nhận đất nước ấy đã vượt qua biến cố chẳng hạn như quy định về nuôi dạy trẻ ở Đức, luật về bầu cử ở Mỹ hay quy định về phân biệt chủng tộc ở Úc… khiến mình cảm thấy chưa thuyết phục khi tìm hiểu về việc thực thi thực tế hiện nay.

Biến động được xuất bản lúc Jared Diamond 82 tuổi, một độ tuổi đáng nể với những công trình nghiên cứu đồ sộ của ông trong cuốn sách này. Cuốn sách này không làm mình cảm thấy WOW như 4 cuốn sách trước mình đã đọc của ông nhưng mình vẫn dành sự tôn trọng nhất định vì đây thật sự vẫn là một cuốn sách rất đáng đọc để hiểu hơn cách nhìn nhận một biến cố cũng như đi qua lịch sử của 7 quốc gia này dưới một góc nhìn mới lạ và nhiều kiến thức bổ ích.

-Trần Đăng Khoa-