“Sự thịnh vượng của các quốc gia” – Tác phẩm đặt nền tảng cho kinh tế học hiện đại
Bích Ngọc
Thứ Sáu,
31/10/2025
13 phút đọc
Nội dung bài viết
Khi nhắc đến Adam Smith, người ta thường gọi ông là “cha đẻ của kinh tế học hiện đại”. Danh hiệu ấy không phải là một lời tôn vinh mang tính biểu tượng mà là sự ghi nhận xứng đáng dành cho người đã đặt nền móng lý luận cho toàn bộ nền kinh tế thị trường. Tác phẩm “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” (1776) - thường được gọi tắt là “The Wealth of Nations” - không chỉ là một cuốn sách về kinh tế, mà là bản tuyên ngôn về tự do thương mại, về thị trường và về cách xã hội vận hành để tạo ra sự thịnh vượng.
1. Bối cảnh và tầm vóc của tác phẩm
Adam Smith viết “Sự thịnh vượng của các quốc gia” trong thời kỳ châu Âu đang chuyển mình mạnh mẽ và chủ nghĩa trọng thương vẫn đang chi phối chính sách kinh tế của các quốc gia. Trong bối cảnh ấy, Smith đã đặt ra một câu hỏi lớn: “Điều gì thật sự làm nên sự giàu có của một quốc gia?”.
Câu hỏi tưởng chừng đơn giản, nhưng câu trả lời của ông đã làm thay đổi toàn bộ tư duy kinh tế phương Tây.
2. Những ý tưởng đột phá trong “Sự thịnh vượng của các quốc gia”
Điểm đột phá đầu tiên trong tác phẩm là khái niệm “bàn tay vô hình”– một ẩn dụ kinh điển mô tả cách mỗi cá nhân, khi theo đuổi lợi ích riêng, vô tình góp phần mang lại lợi ích chung cho xã hội. Đây là một tư tưởng mang tính cách mạng trong thời đại mà nhà nước vẫn can thiệp sâu vào hoạt động kinh tế. Smith tin rằng nếu để thị trường vận hành theo quy luật tự nhiên, cạnh tranh sẽ tự điều chỉnh cung cầu và tạo ra hiệu quả tối ưu.
Thứ hai, ông nêu ra tầm quan trọng của phân công lao động – ví dụ nổi tiếng về xưởng kim ghim trong sách minh họa rằng khi mỗi người chuyên môn hóa một khâu, năng suất tăng lên gấp nhiều lần. Đây là nền tảng cho tư duy về năng suất lao động và sau này là lý thuyết sản xuất công nghiệp.
Thứ ba, Adam Smith đã phản bác mạnh mẽ chủ nghĩa trọng thương, vốn cho rằng của cải quốc gia đo bằng lượng vàng bạc tích trữ. Ông khẳng định của cải thực sự của quốc gia nằm ở tổng sản phẩm và dịch vụ mà quốc gia đó sản xuất. Quan điểm này đã mở đường cho tư duy hiện đại về GDP, năng suất và thị trường tự do.
Cuối cùng, ông đặt nền móng cho kinh tế học hiện đại, phân tích các yếu tố như lao động, vốn, đất đai và vai trò của cạnh tranh. Những khái niệm này về sau được phát triển bởi David Ricardo, John Stuart Mill và thậm chí là Karl Marx – người dù phê phán Smith, vẫn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ ông.
3. Đóng góp đối với thời đại của ông
Trong thế kỷ XVIII, các quốc gia châu Âu bị ám ảnh bởi việc tích trữ kim loại quý, đánh thuế nặng hàng nhập khẩu và bảo hộ sản xuất trong nước. Tác phẩm “Sự thịnh vượng của các quốc gia” đã thổi một luồng gió mới vào tư duy kinh tế khi Smith kêu gọi tự do thương mại, cạnh tranh công bằng và hạn chế vai trò của nhà nước trong thị trường. Ông không phủ nhận vai trò của chính phủ, nhưng cho rằng nhà nước nên tập trung vào những chức năng cốt lõi: quốc phòng, tư pháp và công trình công cộng – những lĩnh vực mà tư nhân khó có thể thực hiện hiệu quả.
Tư tưởng của ông đã ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách kinh tế của Anh và nhiều nước phương Tây trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa tư bản, mở ra thời kỳ phát triển mạnh mẽ về thương mại, công nghiệp và tự do cá nhân.
4. Ý nghĩa lâu dài và cảm nhận cá nhân
Điều làm tôi ấn tượng sâu sắc khi đọc “Sự thịnh vượng của các quốc gia” không phải là những kiến thức học thuật của một tác phẩm kinh tế, mà là tầm nhìn nhân văn ẩn sau những quan điểm của Adam Smith. Ông không ca ngợi lòng tham, mà tin vào sức mạnh của lợi ích cá nhân được dẫn dắt bởi đạo đức và lý trí. Ở Smith, ta thấy một niềm tin lạc quan rằng con người có thể cùng phát triển trong một hệ thống công bằng và hiệu quả, nếu được trao tự do và trách nhiệm.
Dù đã hơn hai thế kỷ trôi qua, những tư tưởng của Adam Smith vẫn vang vọng trong mọi nền kinh tế hiện đại – từ chính sách thị trường tự do đến các cuộc tranh luận về vai trò của nhà nước trong điều tiết kinh tế. “Sự thịnh vượng của các quốc gia” không chỉ là cuốn sách để hiểu thế giới kinh tế trong quá khứ, mà còn là kim chỉ nam để hiểu về thế giới kinh tế hôm nay.
- Hoàng Khánh -
