Thành phố Hồ Chí Minh - Giờ khắc số 0: Những phóng sự về kết thúc thúc cuộc chiến tranh 30 năm

Với dung lượng khiêm tốn hơn 200 trang, cuốn sách Thành phố Hồ Chí Minh, giờ khắc số 0 - Những phóng sự về kết thúc cuộc chiến tranh 30 năm sẽ lọt thỏm trong bộ sưu tập ngày một nhiều, ngày một đồ sộ của những cây bút nước ngoài viết về cuộc chiến tranh Việt Nam. Song giá trị của cuốn sách nổi bật hơn cả bởi thời điểm xuất bản của nó là tháng 9/1975, tức chỉ 4 tháng sau khi cuộc chiến tranh Việt Nam kết thúc bằng sự kiện diễn ra vào ngày 30/4/1975.

Với nhân dân Việt Nam, đó là thời điểm mở ra một kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên độc lập dân tộc, thống nhất. Cả dân tộc phấn đấu xây dựng lại đất nước sau những năm tháng chiến tranh tàn khốc trên một Tổ quốc đã thống nhất vẹn tròn. Còn với các nhà báo đã lăn lộn trên chiến trường Việt Nam thì đây cũng sẽ là thời điểm khép lại một trong những môi trường hành nghề sôi động nhất, một trải nghiệm “Việt Nam” mang lại nhiều bài học nghề nghiệp và cả những suy tư về thế giới.

Trong bài viết ngắn thay cho lời tựa của cuốn sách này, nhà báo Cộng hòa Liên bang Đức Börries Gallasch, cũng là người tổ chức bản thảo cuốn sách này, cho biết ông đã có ý tưởng và kịp thời tập hợp những bài viết của các đồng nghiệp thành một ấn phẩm vào ngay thời khắc cuộc chiến tranh vừa kết thúc. Những bài viết ngắn của nhiều tác giả thuộc các quốc tịch, làm việc cho các tờ báo khác nhau với các cách tiếp cận khác nhau đã được tập hợp tức thời sau sự kiện ngày 30/4/1975 và ra mắt sau đó chỉ vài tháng, vẫn nóng bỏng tính thời sự cùng những cảm xúc sâu sắc trước một biến cố lớn lao của thời cuộc và nghề nghiệp, đã tạo nên giá trị của cuốn sách này để hôm nay bản in tiếng Việt được ra mắt bạn đọc ở Việt Nam. 

Bài viết thay lời tựa sách có tựa đề Việt Nam - một cuộc chiến tranh dành cho các nhà báo kèm theo một dấu chấm hỏi (?) như để bỏ ngỏ rằng thời gian sẽ trả lời. Còn với những người
làm ra cuốn sách này, “nhà xuất bản và các tác giả nhất trí với nhau dù với những sự đánh giá khác nhau rằng: Đây là cuốn sách cuối cùng về cuộc chiến tranh Việt Nam”.

Có lẽ đây là nhận định duy nhất sai với sự thật đã diễn ra trong 50 năm tiếp theo kể từ khi cuốn sách này ra mắt bạn đọc. Bởi vì, đề tài cuộc chiến tranh Việt Nam vẫn tiếp tục xuất hiện trên nhiều trang sách gắn với những diễn biến của thời cuộc diễn ra trên hành tinh của chúng ta. Những người hoạt động trong lĩnh vực sử học chúng tôi trân trọng các nhà báo có mặt trong cuộc chiến tranh này. Vì khi hành nghề họ là nhà báo, nhưng thời gian đã khiến cho những điều họ viết trở thành lịch sử. Bởi lẽ, các nhà báo chính là những người chép sử đương đại. 

Riêng với Börries Gallasch, ông là nhà báo hiếm hoi đã tận mắt chứng kiến những gì diễn ra trong Dinh Độc lập vào phút cáo chung của chế độ Sài Gòn, cũng là thời khắc kết thúc cuộc chiến tranh Việt Nam trong niềm vui toàn thắng của dân tộc Việt Nam. Chính nhờ những điều ông viết trên báo giấy và cả báo hình, cũng như những bức ảnh trung thực được nhà báo người Pháp, bà Françoise Demulder chụp lại - hình ảnh những chiếc xe tăng đầu tiên của Quân Giải phóng húc đổ cánh cổng tiến vào Dinh Độc lập buổi trưa ngày 30/4/1975, đã giúp cho giới sử học xác minh được nhiều chi tiết lịch sử quan trọng, làm tôn thêm giá trị trung thực của sự kiện được coi là biểu tượng chiến thắng của ý chí thống nhất, của nguyên lý “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” của dân tộc Việt Nam.

Sau cuốn sách này, Börries Gallasch đã có dịp trở lại Việt Nam để kiểm chứng những điều mình đã suy nghĩ trong thời chiến. Sau khi ông qua đời, bà quả phụ Gallasch cũng nhiều lần đến Thành phố Hồ Chí Minh, nơi ghi dấu nhiều kỷ niệm và thăm lại những nhân chứng lịch sử có mặt trong những tác phẩm báo chí của chồng mình. Và chính bà đã cho phép chúng tôi được dịch cuốn sách này để giới thiệu với công chúng Việt Nam.

Nhân kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, xin trân trọng được giới thiệu với bạn đọc cuốn sách nhiều ý nghĩa này.

Tháng 4/2025 

Dương Trung Quốc