“Đề Thám - Người anh hùng Yên Thế qua hồi ức của người con gái”
“Đất này là đất cụ Đề
Tây lên thì có, Tây về thì không."
“Cha tôi đánh Pháp suốt mấy chục năm trời, không bao giờ buông lơi tay súng. Bọn thực dân tổn thất quá nhiều binh lính và tiền của mà Đề Thám vẫn đứng vững trên đất rừng Yên Thế, nên chúng phải đề nghị hoà. Cuộc đình chiến kéo dài được dăm bẩy năm thì hai bên lại đánh nhau. Trong thời gian tạm thời hoà hoãn ấy, hai bên đều ra sức thu phục nhân tâm và chuẩn bị thêm lương thảo, võ khí. Pháp thì chở võ khí từ “mẫu quốc” sang, còn cha tôi thì mua võ khí ở vùng biên giới. Cha tôi, không phải là nhà vua nhưng có võ trang nên muốn tiêu diệt phải tốn quân, tốn đạn, hoặc phải dùng mẹo để hại ngầm. Chúng đã từng thuê người quen biết cha tôi đem bom mìn vào sâu trong dinh luỹ; thậm chí làm nổ ngay dưới gậm giường của cha tôi. Rút cục, vẫn chẳng ăn thua gì.”
Đó là đoạn trích trong cuốn “Kỷ niệm thời thơ ấu” của bà Hoàng Thị Thế (*) - con gái của người anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám viết năm 1963 tại Hà Bắc. Cuốn hồi ký chưa đầy 150 trang nhưng với lối kể giản dị, giàu hình ảnh và đậm kỷ niệm, tác giả đã dẫn chúng ta trở lại Yên Thế những năm đầu thế kỷ XX trong đó người đọc sẽ gặp lại Đề Thám - một người cha yêu thương con cái, một thủ lĩnh yêu thương binh lính và trên hết một con người thương dân, yêu nước và chứa chất hờn căm với kẻ thủ cũng như những con người khác là một phần của lịch sử phong trào nông dân Yên Thế như bà Ba Cẩn, bà Cả Tảo, Cả Trọng, Cả Dinh, Cả Huỳnh, Hoàng Văn Cõn…
“Đất này là đất cụ Đề
Tây lên thì có, Tây về thì không."
Cuốn hồi ký đem hồi ức từ những cánh rừng bát ngạt chạy triền miên, những chiều hôm rộn ràng náo nhiệt trong căn cứ Phồn Xương, những buổi sáng trong lành của chùa Lẻo thanh tĩnh, những trận chiến kiên cường của những người anh hùng áo vải ào ạt xốc tới xông ra tiền tuyến cứ âm vang dội về không hề mờ phai.
Là những trận đấu trí khiến người đọc hồi hộp, căng thẳng như đang xem một tác phẩm drama kinh điển của Hollywood:
“Thua keo này, chúng bầy keo khác. Dùng sức mạnh của bom đạn không nổi. Chúng chuyển sang đầu độc bằng thuốc qua vài ba cuộc viếng thăm. Lần ấy có hai viên quan để móng tay rất dài đến chơi, đi theo có hai người Pháp, đều là võ quan thì phải. Cha tôi sai làm một bữa rất thịnh soạn, có rượu vang booc-đô và sâm-banh. Trong khi vui vẻ ăn uống, thừa lúc mọi người không để ý, một ông quan đã nhúng móng ngón tay út vào cốc rượu của cha tôi. Tức thì lúc ấy, một người lính liền đem một thanh gươm sáng loáng đặt ra trước mặt cha tôi và đưa mắt nhìn về phía viên quan kia. Cha tôi cứ mặc thanh gươm trên bàn, điềm tĩnh và thư thái, đứng dậy bưng cốc rượu mời viên quan ấy: “Một vinh dự như thế này thì không thể khước từ”. Mọi người đều nhìn nhau, các viên quan Nam triều và hai võ quan Pháp mặt tái đi. Còn viên quan vừa được mời, hết nhìn cốc sâm-banh lại nhìn thanh gươm, ông ta uống hết nửa cốc.
— Theo phép lịch sự, ngài nên uống hết — Một ông bạn của của cha tôi ngồi bên cạnh nói. Lần này, chỉ vừa nhấp môi vào viên quan đã ngã lăn ra đất.
Cuộc vui vẫn cứ vui - Cha tôi cười lớn rồi lại tự tay rót sâm-banh, vui vẻ vô cùng. Khi đám khách đã say mềm, người ta liền lột trần bọn vô lại ấy, lấy gậy tre đánh đuổi. Bọn chúng cứ tông hông như vậy àm chạy về Nhã Nam"
Là sự kính phục của sĩ quan bên địch khi nói về ông:
"Tướng Lyautey H. đã bình định xứ Ma-rốc, tướng Gallieni J. đã cứu Paris. Tới Đông Dương, ở cuộc chiến tranh Bắc Kỳ họ lại cũng chỉ như mọi người khác thôi. Họ cũng như chúng tôi, đã chiến đấu với Đề Thám, rồi lại cũng như chúng tôi xuống tàu về Pháp, mà chẳng động được đến một sợi tóc của Đề Thám. Cố nhiên, khi ta may mắn gặp Đề Thám thì ta vẫn còn được sống, nhưng anh sẽ cầm chắc trong tay cái bại trận, bởi vì số cựu binh, là số có thể giúp chúng ta thì họ đều bỏ trốn.”
Đã hơn 40 năm trôi qua kể từ lần xuất bản đầu tiên, ở lần tái bản này, quyển hồi ký đã được bổ sung thêm nhiều tư liệu, đặc biệt là những phần chưa công bố trong bản viết tay của bà Hoàng Thị Thế.
- The X File of History -
