‘THE WEALTH OF NATIONS’: Vì sao chúng ta vẫn đang học từ Adam Smith?

Có lẽ mỗi người chúng ta, khi lần đầu cầm trên tay cuốn "The Wealth of Nations", đều tự hỏi: Liệu tôi có cần đọc phẩm dày hơn 1.000 trang này không, nhất là khi nó được xuất bản từ 250 năm trước?

Hiển nhiên, câu trả lời của mỗi người mỗi khác. Hơn nữa, tác phẩm này rất kén độc giả, nhưng nếu bạn muốn chiêm ngưỡng một bức tranh sống động về cách thức nền kinh tế vận hành qua một lăng kính vượt thời gian để giải mã những động lực nền tảng của thế giới, không chỉ trong quá khứ, mà còn ở hiện tại và tương lai, thì "The Wealth of Nations" là một tác phẩm không thể không đọc.

Trong tác phẩm kinh điển đồ sộ này, Adam Smith đã làm một cuộc "cách mạng về hệ hình". Ông không chỉ là "cha đẻ của kinh tế học hiện đại" mà còn hệ thống hóa việc phân tích sản xuất, định giá, phân phối, thương mại quốc tế và vai trò của chính sách nhà nước trong một lý thuyết thống nhất. "The Wealth of Nations" là nền tảng của kinh tế học cổ điển, ảnh hưởng trực tiếp đến những bộ óc vĩ đại nhất sau này, từ David Ricardo đến cả những người đối lập về tư tưởng như Karl Marx. Hiểu Adam Smith là hiểu được cội rễ của các cuộc tranh luận kinh tế, để đứng trên vai người khổng lồ mà phóng tầm mắt nhìn ra thế giới, cả quá khứ lẫn tương lai.

Với những nhà hoạch định chính sách, thông điệp của Smith vẫn còn nguyên sức sống. Ông đã bác bỏ hoàn toàn lập trường của chủ nghĩa trọng thương thịnh hành đương thời, ông khẳng định của cải quốc gia không nằm ở lượng vàng tích trữ hay thặng dư thương mại, mà ở tổng lượng sản phẩm và mức sống của người dân. Lời phê phán của ông đối với thuế quan và chính sách bảo hộ vẫn vang vọng trong bối cảnh chiến tranh thương mại hiện nay. Gần 250 năm trôi qua, tác phẩm này vẫn soi sáng những câu hỏi lớn mà chúng ta đối diện hôm nay: bảo hộ hay tự do hóa? đầu tư cho tăng trưởng dài hạn hay tiêu dùng ngắn hạn? nhà nước nên dừng ở đâu để thị trường phát huy sức mạnh mà không mất đi tính công bằng và hiệu quả?

Adam Smith cũng đưa ra một vai trò rõ ràng, nhưng giới hạn, cho nhà nước: bảo vệ quốc gia, thực thi công lý và cung cấp hàng hóa công cộng mà tư nhân không thể đảm nhận. Ông trình bày một tầm nhìn để soi rọi vào những tranh luận kéo dài về mối quan hệ giữa nhà nước với thị trường, giữa kinh doanh và đạo đức, những điều vốn được xem như các cực đối lập, song với Adam Smith lại là cấu thành của một chỉnh thể hữu cơ, trong đó chính các chuẩn mực đạo đức và các thiết chế công lý sẽ bảo đảm sự phát triển bền vững của nền kinh tế, đồng thời tạo ra "sự thịnh vượng phổ quát" cho mọi giai tầng trong xã hội.

Đọc The Wealth of Nations là quay trở lại cội nguồn của tư duy kinh tế hiện đại – để hiểu vì sao những tranh luận nóng bỏng về thương mại, toàn cầu hóa, hay vai trò chính phủ vẫn lặp lại, với cùng một tinh thần: làm thế nào để xã hội trở nên thịnh vượng hơn. Đọc The Wealth of Nations cũng là để thấm nhuần tư duy, để đối thoại với một bộ óc vĩ đại và tìm thấy những câu trả lời sâu sắc cho các thách thức của thời đại chúng ta. Đó là cách chúng ta xây dựng sự thịnh vượng cho tương lai, bằng cách hiểu thấu quá khứ.

Có lẽ đó chính là lý do mà cuốn sách này vẫn còn khiến chúng ta phải suy nghĩ, đặt câu hỏi, và tìm câu trả lời – ngay cả ở thế kỷ XXI.

- TS Vũ Thành Tự Anh -