Công trình truy ngược về quá khứ trong lịch sử của loài người

26 tuổi, mình đã “sống sót” qua rất nhiều cuộc khủng hoảng: khủng hoảng tuổi dậy thì, khủng hoảng tâm lý, khủng hoảng đến từ áp lực thi cử,… Và hiện giờ là cuộc khủng hoảng của việc khao khát sự công nhận, mong muốn được khẳng định giá trị của bản thân và đạt được những thứ lớn lao như vật chất hay địa vị trong xã hội. Đôi khi mình nghĩ rằng tại sao con người lại phải mệt mỏi để chạy theo những thứ như vậy trong khi chúng ta có thể chọn một cuộc sống đơn giản không phiền muộn. Trùng hợp là cho đến khi đọc Francis Fukuyama, cuốn sách “Nguồn gốc trật tự chính trị” của ông đã cho mình biết rằng “sự công nhận” hay “ham muốn vật chất” là nằm trong bản năng tự nhiên của con người. Có thể bạn sẽ thắc mắc, tại sao một cuốn sách về chính trị lại nói đến điều này?

Đúng như tựa đề của cuốn sách, “Nguồn gốc trật tự chính trị” là một công trình của Francis Fukuyama truy ngược về quá khứ trong lịch sử của loài người và tìm hiểu về nguồn gốc sâu xa nhất của trật tự chính trị. Suy cho cùng, chính trị cũng là một hiện tượng xoay quanh con người. Thế nên việc diễn giải về trạng thái tự nhiên và sinh học của con người chính là điểm khởi đầu mà ông dùng để bắt đầu cuốn sách này. “Sự công nhận” như mình đã nói ở trên cùng với các mệnh đề khác thuộc về khía cạnh bản chất của con người được Francis Fukuyama đưa ra và cho rằng đó là các cơ sở sinh học của chính trị. Dựa trên nền tảng này, ông bắt đầu tìm hiểu và phân tích về nguồn gốc cũng như quá trình phát triển và suy tàn chính trị từ thời tiền sử cho đến đêm trước của cuộc Cách mạng Mỹ và Cách mạng Pháp, khi nền chính trị hiện đại theo đúng nghĩa xuất hiện. Có thể thấy, đây là một công trình nghiên cứu khá kỹ càng về trật tự chính trị khi mà Francis Fukuyama đã thận trọng xem xét từ tận thời kỳ đầu của loài người, bắt đầu với tổ tiên linh trưởng của chúng ta để cho ra một cái nhìn toàn vẹn nhất. Ông cho rằng nếu muốn thấu hiểu được hoạt động của các thể chế đương đại, chúng ta phải xem xét nguồn gốc của chúng và cả các nguồn lực thường là tình cờ và ngẫu nhiên giúp chúng hình thành. Do vậy, ông đã dành trọn một tập trong bộ sách gồm hai tập về trật tự chính trị của mình chỉ để tìm hiểu và phân tích về nguồn gốc.

Với mục đích xem xét lại các ý tưởng của những người đi trước và lý giải một cách đầy đủ, chính xác hơn về trật tự chính trị, tác giả đã nghiên cứu khá cẩn thận và tiếp cận vấn đề bằng nhiều góc độ. Tác phẩm chứa đựng một nguồn kiến thức khá lớn không chỉ về chính trị mà còn về lịch sử, khoa học, sinh học tiến hóa, kinh tế học,… Cấu trúc của cuốn sách khá rõ ràng, đưa chúng ta đi tìm hiểu về từng thành phần của trật tự chính trị như: nhà nước, pháp quyền và trách nhiệm giải trình. Xuyên suốt quá trình đó, Francis Fukuyama đã đưa ra phân tích các trường hợp cụ thể của một số quốc gia có thể chế nổi bật trong lịch sử chính trị như Trung Hoa, Ấn Độ, các nước châu Âu, Trung Đông dựa trên sự tồn tại hoặc có hay không sự kết hợp của ba thành phần nói trên. Tất cả những dẫn chứng, phân tích, lập luận đó là để dẫn chúng ta đến với quan điểm chung của ông về nguồn gốc, sự phát triển và suy tàn của trật tự chính trị. Theo Francis, các thể chế đều là “sản phẩm của hoàn cảnh lịch sử ngẫu nhiên và tình cờ, không có khả năng được lặp lại bởi các xã hội có hoàn cảnh khác biệt”. Mặt khác, các thể chế tạo ra lợi thế cho xã hội sinh ra nó thường xuyên được sao chép và cải thiện, học tập lẫn nhau bởi các xã hội khác, vì vốn xã hội loài người rất bảo thủ về mặt thể chế nên thế hệ sau thường không xóa sạch dấu ấn của các thế hệ trước. Tổng hòa lại, công trình nghiên cứu này của Francis Fukuyama đã cho thấy nhiều bài học trong việc xây dựng thể chế chính trị cho các xã hội, đặc biệt là các xã hội có thể chế yếu. Quan điểm khá mạnh mẽ của ông cho rằng không xã hội nào là phải bị kẹt lại trên con đường phát triển chính trị bởi quá khứ lịch sử riêng biệt của mình. Bởi các thể chế được sản sinh ra trong những hoàn cảnh, điều kiện ngẫu nhiên và khác biệt (như Ấn Độ tuy có pháp quyền xuất hiện từ rất sớm nhưng lại thiếu vắng một nhà nước mạnh và trách nhiệm giải trình; còn Trung Hoa có nhà nước mạnh nhưng lại không tồn tại hai thành phần kia), nên các xã hội hoàn toàn có thể xây dựng được một thể chế mạnh dựa trên đặc điểm riêng biệt của mình và bằng cách rút kinh nghiệm từ các bài học của các thể chế trước. Kết quả được đúc kết này chính là thứ đã tạo nên thành công và giá trị của cuốn sách “Nguồn gốc trật tự chính trị”.

Là một người không mấy quan tâm lẫn không có nhiều sự am hiểu về lĩnh vực chính trị, mình vẫn bị cuốn hút bởi tác phẩm này của Francis Fukuyama. Cấu trúc rõ ràng, rành mạch; góc nhìn đa chiều, kỹ lưỡng cùng việc triển khai phân tích một cách có hệ thống, không quên đúc kết lại những điểm nổi bật và quan trọng cần phải ghi nhớ đã giúp mình dễ dàng thẩm thấu và nắm bắt được tinh thần của cuốn sách. “Nguồn gốc trật tự chính trị” là một tác phẩm đáng đọc cho những ai quan tâm lẫn không quan tâm đến chính trị. Đặt điểm nghiên cứu khởi đầu từ tận những ngày đầu tiên của nhân loại kết hợp với vốn kiến thức đa dạng trong nhiều lĩnh vực, đây sẽ là một trải nghiệm cần thiết để chúng ta tìm hiểu về nguồn gốc của trật tự chính trị hoặc một góc độ trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Là một người học và làm việc trong lĩnh vực pháp luật, những nội dung mà cuốn sách mang lại về sự ra đời và xây dựng nhà nước, về pháp quyền, hay về trách nhiệm giải trình,…còn bổ sung và củng cố thêm kiến thức cho mình. Chắc chắn mình sẽ có nhiều động lực để hoàn thành nốt cuốn thứ 2 trong bộ sách này của Francis Fukuyama.

- Phát Nguyễn -