Trái đất chuyển mình - Một lịch sử chưa kể về nhân loại
"Hốt Tất Liệt, cháu trai Thành Cát Tư Hãn, hai lần đem quân tấn công Nhật Bản vào cuối thế kỷ 13 nhưng bị phá ngang bởi những cơn thần phong hay ‘kamikaze’, được các thần linh phái đến để vô hiệu hóa những kẻ xâm lược, cho thấy nhiều điều hơn về cách những sự kiện này được nhìn nhận trong lịch sử Nhật Bản và xác định nguyên nhân cho thất bại của nhà Nguyên, triều đại kiểm soát phần lớn vùng đất nay là Trung Quốc, trong cuộc xâm chiếm Nhật Bản.
Một ví dụ khác, được biết nhiều hơn là mùa Đông nước Nga khắc nghiệt, thứ mà trong hình dung phổ biến của mọi người đóng vai trò quyết định trong việc chặn đứng đà tấn công vào Moscow năm 1812 của Napoleon và khiến quân đội Đức sa lầy rồi tự chuốc lấy thảm họa sau cuộc tấn công Liên Xô năm 1941 của Hitler. Cả hai câu chuyện trứ danh che khuất đi sự thật rằng những mục tiêu quá tham vọng, các tuyến đường tiếp tế không hiệu quả, các quyết định chiến lược kém cỏi và việc thực thi kế hoạch trên chiến trường còn tồi tệ hơn cũng làm sụp đổ hai cuộc xâm lược này chẳng kém gì mà mùa đông bão tuyết, nếu không muốn nói là còn hơn cả thế".
Hóa ra, khí hậu ảnh hưởng không hề nhỏ, nếu không nói là nguyên nhân chính, dẫn đến những thất bại thê thảm của những kẻ từng cho mình là "bất khả chiến bại". Ai xem bộ phim sử thi Napoleon của Ridley Scott gần đây cũng có thể nhận ra điều đó. Thất bại lớn nhất của Napoleon và quân đội của ông ở Nga vào năm 1812 không phải do đối thủ lớn mạnh, mà đơn giản là mùa Đông khắc nghiệt biến chiến trường trở thành một pháo đài băng giá và Napoleon, kẻ chinh phạt trở thành kẻ bại trận vì... khí hậu.
Đó cũng là một phần của "lịch sử chưa biết về nhân loại" mà Peter Frankopan, giáo sư Lịch sử thế giới tại Đại học Oxford và tác giả của những cuốn sách lịch sử đồ sộ dày công nghiên cứu trong tác phẩm mới nhất của ông.
"Nghiên cứu quá khứ, hay lịch sử, không chỉ liên quan tới cuộc đua tranh giữa con người và tự nhiên mà nó chính là cuộc đua tranh giữa con người và tự nhiên" - câu nói này có thể coi là chủ đề chính của cuốn sách này.
Đọc "Trái đất chuyển mình" của Peter Frankopan, ta như được bước vào một cuộc hành trình dài đến hàng tỷ năm của Trái đất, để khám phá những bí mật chưa từng được kể về lịch sử của nhân loại, mà trong đó, nỗi ám ảnh của con người trước tự nhiên trở thành mạch chủ đạo của cuốn sách, như một câu nói của Voltaire mà tác giả mượn làm lời dẫn cho một chương sách hấp dẫn: “ba thứ gây ảnh hưởng thường trực lên tâm trí con người: khí hậu, chính quyền và tôn giáo”.
Trong phần kết, ông viết: Khí hậu đã định hình Trái đất kể từ đầu thời gian, với những thay đổi trong mô hình dài hạn quyết định vị trí của các nguồn tài nguyên và vật liệu mà con người thấy hữu ích – như than, dầu và khí đốt – nhưng không liên quan đến các loại động thực vật khác, ngoại trừ kết quả của cách chúng ta sử dụng chúng. Không cần phải nói, hoặc ít nhất là nên làm, rằng thế giới sẽ tiếp tục quay trên trục của nó và quay quanh Mặt trời, cho dù có bao nhiêu người trong chúng ta – hoặc rất ít người trong chúng ta – có mặt để chứng kiến và tận hưởng điều đó. Một điều chắc chắn rõ ràng, nếu chúng ta và các thế hệ tương lai không thể ngăn chặn hoặc thích ứng với hiện tượng ấm lên toàn cầu, thì chúng ta sẽ đi theo con đường của vô số loài khác trong quá khứ. Sự mất mát của chúng ta sẽ là sự thu được của các loài động thực vật khác.
Trong Thiên đường đã mất, John Milton viết rằng bị trục xuất ra khỏi Vườn Địa đàng sẽ đem đến những hậu quả. Sự thiển cận, tham lam và bất tuân của Adam và Eve, tổ tiên chung của loài người, đã chọc giận Chúa đến mức Ngài ‘gọi đích danh các Thiên thần dung mãnh của mình’ và ra lệnh cho họ xê dịch trục Trái đất, thay đổi khí đậu để Trái đất phải chịu ‘giá lạnh và sức nóng khó bề chịu nổi’, và ‘tạo ra sấm sét thất kinh’. Nói cách khác, con người từ lâu đã chính là tác nhân tự gây ra suy thoái khí hậu...
Tất nhiên, cuốn sách lịch sử đồ sộ này còn giải mã rất nhiều câu chuyện chưa được biết khác về lịch sử của nhân loại, trong nỗi ám ảnh muôn thuở của con người về sự tồn tại ngắn ngủi của chúng ta trước vũ trụ bao la.
Vừa mới ra mắt vào năm 2023, Trái đất chuyển mình (The Earth Transformed) đã được tờ The Times - tờ báo nổi tiếng nhất ở Anh vinh danh là "Cuốn sách lịch sử hay nhất năm 2023". Phiên bản tiếng Việt được dịch rất nhanh và ra mắt trong cuối năm 2023 vừa qua. Ông tác giả Peter Frankopan còn viết hẳn một lời giới thiệu riêng cho phiên bản tiếng Việt và trích dẫn cả Lê Quý Đôn và Nguyễn Trường Tộ hẳn hoi. Ông cũng cho rằng Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có nguy cơ cao nhất đối mặt với mực nước biển dâng cao, lũ lụt cũng như những cơn bão dữ dội và ngày một thường xuyên hơn...
-Le Hong Lam-
