Năm 1947, Dournes về vùng Kala, gần Di Linh (Lâm Đồng) truyền đạo và chuyên tâm học ngôn ngữ của người bản địa. Dournes gắn bó với người Srê gần chín năm thì bị triệu hồi về Pháp vào năm 1954 vì tội “xao lãng mục vụ”. Năm 1955, Dournes trở lại Tây Nguyên, nơi có tộc người Jörai cư trú. Dournes sống ở đó 11 năm trước khi bị buộc phải rời khỏi Việt Nam năm 1970, khiến ông vô cùng đau đớn.
Dournes cắm mình ở Tây Nguyên gần ¼ thế kỷ, vậy mà ông cho là còn quá ít, rằng mình đến vùng Jörai quá muộn. Ông chú tâm học tiếng bản xứ, không dùng phiên dịch, vì ông hiểu rằng chiều sâu nhất của truyền thống văn hóa Jörai là văn hóa truyền khẩu. Ông phải nói như người bản địa thay vì dùng phiên dịch, điều tối kị đối với một nhà dân tộc học.
Nhà Tây nguyên học Jacques Dournes
ẢNH: HỘI THỪA SAI HẢI NGOẠI PARIS
|
Vì người Tây Nguyên, vì say mê tập quán và văn hóa vùng đất này, Dournes muốn bỏ lại tất cả những gì ông có, rời bỏ cội rễ, kể cả quê hương. Dournes dường như “bắt rễ” với người Thượng và giữ thế đứng ngoài xã hội chính thống để tự do quan sát. Chính vì vậy, trong một cuộc trả lời phỏng vấn Andrew Hardy, ông bảo rằng “Tôi hiểu cặn kẽ, từ mọi phía: phía Pháp, phía Việt Nam, và phía những người dân tộc thiểu số.” Dournes từng nói, “nếu người ta không dầm chân trần trong ruộng, thì sẽ không biết gì hết, bởi vì mọi sự diễn ra trong đầu con người.” Suy nghĩ, phản ứng, tư duy, mơ mộng đủ cả, khi bùn lên đến gối. Nghiên cứu thực địa, nghe-nói và sống như người bản địa là một phần của dân tộc học. Vì tất cả lẽ đó nên Dournes được gọi là nhà nhân học chân trần.
Khi về Pháp, cũng là lúc không còn được đi chân trần trong bùn, sợi dây gắn kết ông với Tây Nguyên, nơi ông gọi là nhà, đã không còn. Tuy vậy, ông không thôi mộng mơ, mơ tưởng về miền Jörai.
Dournes đến Việt Nam với tư cách là nhà truyền giáo tập sự, rời Việt Nam trong vài trò nhà dân tộc học chịu khó điền dã gần 25 năm nơi thực địa. Là nhà truyền giáo Cơ Đốc nhưng Dournes không cải đạo cho một ai ở Tây Nguyên, vì ông không muốn phá hủy nền văn hóa, tôn giáo nguyên thủy nơi này. Là người thích phiêu lưu cho nên Dournes xiêu lòng trước nền văn hóa sơ khai, lãng mạn và con người Tây Nguyên. Lịch sử, văn hóa, kinh tế và nền văn minh người Thượng vì thế là những chủ đề Dournes đặc biệt quan tâm, tìm hiểu và thể hiện qua các nghiên cứu của mình.
Jacques Dournes có hai quê hương, nước Pháp là nơi ông sinh ra cũng là nơi ông sẵn sàng từ bỏ, Tây Nguyên là quê hương văn hóa, nơi ông gọi là nhà, nơi ông thuộc về.